ในปี 2558 คณะรัฐมนตรีมติอนุมัติ ‘โครงการเงินอุดหนุนเพื่อการเลี้ยงดูเด็กแรกเกิด’
เพื่อเป็นสวัสดิการพื้นฐานแก่เด็กเล็ก (อายุ 0-6 ปี) เฉพาะเด็กในครัวเรือนที่มีรายได้น้อย และไม่อยู่ในสถานสงเคราะห์ของรัฐหรือเอกชน เงื่อนไขคือครอบครัวที่ได้รับสิทธิ์ต้องมีสัญชาติไทย และต้องอุปการะเลี้ยงดูและอาศัยอยู่กับเด็ก โดยมีเป้าหมายสำคัญของโครงการเงินอุดหนุนเด็กเล็ก
คือ การสร้างความเท่าเทียมและโอกาสในการพัฒนาศักยภาพของเด็กวัย 0-6 ปี อย่างถ้วนหน้า
เพราะเป็นช่วงวัยที่เด็กมีพัฒนาการทางร่างกาย จิตใจ และสติปัญญาอย่างมีนัยสำคัญ เงินอุดหนุนเด็กเล็กยังเป็นหลักประกันสิทธิแก่เด็ก เพื่อให้เขาอยู่รอดและเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์และมีคุณภาพในอนาคต ซึ่งรัฐจัดสรรเงินอุดหนุนเด็กเล็กเป็นรายหัว กล่าวคือ ในปีงบประมาณ 2565
ครัวเรือนที่ผ่านเกณฑ์จะได้รับเงินอุดหนุนเดือนละ 600 บาทต่อเด็ก 1 คน (จ่ายตามรอบปีงบประมาณ ตั้งแต่เดือนตุลาคมถึงกันยายนของปีถัดไป)
อย่างไรก็ตาม แม้จะเป็นนโยบายที่สำคัญต่อการวางรากฐานชีวิตของเด็กและพัฒนา
ทรัพยากรมนุษย์ที่สำคัญ แต่เงินอุดหนุนเด็กเล็กยังกระจายไม่ถึงมือของเด็กทุกคนอย่าง
ที่ควรจะเป็น แม้ครอบครัวจะมีฐานะยากจนตามเงื่อนไขของรัฐ
1 ใน 3 ของเด็กยากจนเข้าไม่ถึงสวัสดิการ
สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ร่วมกับ Economic and Policy Research Institute (EPRI) ประเมินผลกระทบของนโยบายเงินอุดหนุนเพื่อการเลี้ยงดูเด็กแรกเกิด พบว่า
ในปี 2560 มีเด็กในครัวเรือนยากจนหรือครัวเรือนที่เสี่ยงต่อความยากจน ‘ตกหล่น’ ไม่ได้รับเงินอุดหนุนจากโครงการนี้ถึงร้อยละ 30 นั่นหมายความว่า 1 ใน 3 ของเด็กยากจนยังเข้าไม่ถึงสวัสดิการ
ที่เขาพึงได้รับ (ปี 2560 ยังมีการปรับเพิ่มเงินอุดหนุนจาก 400 บาทต่อคนต่อเดือน เป็น 600 บาท
ต่อคนต่อเดือน)
การขาดเงินอุดหนุนเลี้ยงดูเด็กเล็กในครอบครัวยากจน ส่งผลกระทบต่อพัฒนาการตามช่วงวัยอย่างรุนแรง อ้างอิงจากรายงานการสำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย พ.ศ. 2562
ดัชนีพัฒนาการของเด็กปฐมวัยอายุ 3-4 ปี ทั่วประเทศ อยู่ที่ร้อยละ 92.9 โดยวัดจากทักษะการเรียนรู้ ทักษะการอ่านออกและรู้จักตัวเลข ทักษะทางสังคมและอารมณ์ และทักษะทางกายภาพ ในขณะที่ดัชนีพัฒนาการของเด็กวัยเดียวกันในครอบครัวยากจน อยู่ที่ร้อยละ 89.8 เท่านั้นและพัฒนาการที่มีค่าดัชนีน้อยที่สุดคือ การอ่านออกและรู้จักตัวเลข และทักษะทางสังคมและอารมณ์
เมื่อพิจารณาในรายละเอียดจะพบว่า กลุ่มเด็กที่มีพัฒนาการล่าช้าส่วนใหญ่มาจากครอบครัวยากจน โดยเฉพาะกลุ่มเด็กยากจนในเมืองหลวง (urban poor) กลุ่มเด็กที่มารดามีระดับการศึกษา
ต่ำ และกลุ่มเด็กที่หัวหน้าครอบครัวไม่พูดภาษาไทย เด็กเล็กในครอบครัวเหล่านี้มีแนวโน้มจะเผชิญ
ภาวะทุพโภชนาการมากกว่าเด็กในครอบครัวที่มีฐานะปานกลางและฐานะร่ำรวย อีกทั้งยังเข้าถึง
สื่อการเรียนรู้ที่ช่วยพัฒนาทักษะได้น้อยกว่าเด็กที่พ่อแม่มีระดับการศึกษาสูง
จำเป็นต้องใช้ 30,000 ได้รับ 14,000
ความเหลื่อมล้ำเหล่านี้ส่งผลให้เส้นทางชีวิตในอนาคตของกลุ่มเด็กเปราะบางระส่ำระสาย
กว่าเดิม พวกเขาอาจต้องเผชิญความเสี่ยงทั้งด้านสุขภาพ การศึกษา ตลอดจนการหาเลี้ยงชีพ
และยังอาจเกิดเป็นความจนซ้ำซากที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น
สภาพการณ์เช่นนี้ก่อให้เกิดการเคลื่อนไหวและเรียกร้องให้รัฐบาลทบทวนงบประมาณและเงื่อนไขของโครงการเงินอุดหนุนเด็กเล็กอย่างต่อเนื่อง ข้อเสนอสำคัญมาจากคณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาเด็กและเยาวชนแห่งชาติ (กดยช.) ซึ่งมีมติให้รัฐบาลจัดสวัสดิการเงินอุดหนุนเด็กอายุ
0-6 ปี แบบถ้วนหน้า ครอบคลุมเด็ก 4.2 ล้านคนทั่วประเทศ โดยใช้งบประมาณ 30,534 ล้านบาท
แต่จนถึงขณะนี้ งบประมาณที่จัดสรรให้นโยบายเงินอุดหนุนเด็กเล็กยังถูกตั้งไว้ที่ประมาณ 14,000 ล้านบาท (พ.ร.บ.งบประมาณ ปี 2565) และ 16,321 ล้านบาท (ร่าง พ.ร.บ.งบประมาณ ปี 2566)
ตามลำดับ ซึ่งเงินอุดหนุนในปีงบประมาณ 2566 ระบุกลุ่มเป้าหมายไว้จำนวน 2.58 ล้านคน
หรือเพียงครึ่งหนึ่งของเด็กทั้งประเทศเท่านั้น
ข้อเสนอจากTDRI คือให้เพิ่มเงินอุดหนุนเป็น 800-1,500 บาทต่อเดือน เพื่อช่วยลดช่องว่าง
รายจ่ายที่แต่ละครัวเรือนใช้ดูแลเด็กเล็ก โดยไม่จำเป็นต้องครอบคลุมรายจ่ายทั้งหมด และเสนอให้ปรับอัตราเงินอุดหนุนตามระดับเงินเฟ้อโดยอัตโนมัติ เพื่อรักษาความสามารถในการซื้อของเงินอุดหนุนที่ครอบครัวเด็กยากจนได้รับ
สวัสดิการแบบมุ่งเป้า เด็กยากจนพิเศษต้องอุดหนุนเป็นพิเศษ
ในมุมของกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) การเรียกร้องให้กระจายเงินอุดหนุนนี้สู่เด็กทุกคน อย่างถ้วนหน้า (universal) อาจยังไม่เพียงพอ ที่ผ่านมา กสศ. พบว่า การจัดสรรสวัสดิการดังกล่าวยังมีช่องว่างและความเหลื่อมล้ำ ทำให้กลุ่มเด็กเปราะบางไม่ได้รับประโยชน์
อย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วย โดยเฉพาะเด็กยากจน เด็กพิการ และเด็กในพื้นที่ทุรกันดารและชายแดน เพราะเด็กกลุ่มนี้ไม่อาจมีคุณภาพชีวิตทัดเทียมกับเด็กทั่วไปได้ จากอุปสรรคทางสุขภาพ สังคม
และเศรษฐกิจของครอบครัว
เมื่อเป็นเช่นนั้น การออกแบบนโยบายเงินอุดหนุนเด็กเล็ก ซึ่งเป็นสวัสดิการขั้นพื้นฐาน จึงต้องถูกปรับเปลี่ยนเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อเด็กทุกกลุ่ม โดย กสศ. ออกแบบข้อเสนอให้จัดสวัสดิการแบบมุ่งเป้า (targeting) หรือการเพิ่มอัตราเงินอุดหนุนแบบมีเงื่อนไขแก่เด็กยากจนมากขึ้น เพื่อให้สอดคล้องกับค่าใช้จ่ายในครัวเรือนของกลุ่มเด็กเปราะบาง โดยเฉพาะเด็กยากจนและยากจนพิเศษ
ข้อเสนอของ กสศ. ต่อรัฐบาล สำหรับนโยบายแบบมุ่งเป้าสำหรับเด็กยากจนและยากจนพิเศษ จะเริ่มจากการเติมสวัสดิการพื้นฐานเพื่อการเติบโตอย่างมีประสิทธิภาพผ่านมาตรการรัฐ ให้เด็ก
กลุ่มนี้ได้ยืนอยู่บนบันไดสวัสดิการขั้นเดียวกับเด็กกลุ่มอื่น ๆ ได้แก่
1) จัดระบบการให้ความรู้และการอบรมแก่พ่อแม่ ผู้ดูแลเด็ก และการให้คำปรึกษารายครอบครัว เข้าเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการสมัครและเบิกจ่ายเงิน สำหรับครอบครัวที่ได้รับเงินอุดหนุนเด็กแรกเกิด เบี้ยพิการ และเบี้ยช่วยเหลืออื่น ๆ เช่น เงินอุดหนุนเด็กไร้ที่พึ่ง เด็กกำพร้า เป็นต้น เพื่อสร้างความมั่นใจว่าพ่อแม่และครอบครัวผู้มีรายได้น้อย จะมีโอกาสได้รับความรู้ ทัศนคติ และแนวปฏิบัติเกี่ยวกับการเลี้ยงดูเด็กอย่างถูกต้อง
2) แจกหนังสือนิทานแก่เด็กและครอบครัวที่ได้รับเงินอุดหนุนและเบี้ยช่วยเหลือทุกคน
พร้อมให้ความรู้ และคำอธิบายถึงแนวทางการใช้นิทานเป็นเครื่องมือส่งเสริมพัฒนาการ
และการเรียนรู้ของเด็ก
3) มีกระบวนการติดตามและประเมินผลการเลี้ยงดูเด็ก ให้คำปรึกษารายครอบครัว
เพื่อให้ทราบถึงสถานการณ์และปัญหาของแต่ละครอบครัว และให้การช่วยเหลือได้อย่างเหมาะสม
นอกจากนี้ กสศ. ยังเห็นด้วยเรื่องเพิ่มงบประมาณสนับสนุนเงินอุดหนุนเด็กแรกเกิดได้อย่าง
ถ้วนหน้า โดยต้องเร่งพิจารณาปรับเงื่อนไขเกณฑ์การคัดเลือกให้ครอบคลุมกลุ่มเด็กที่เกิดในครอบครัวยากจนและเกือบยากจน เพื่อไม่ให้เด็กกลุ่มนี้หลุดรอดและร่วงหล่นจากความช่วยเหลือ
ของรัฐ
เอกสารที่เกี่ยวข้อง
1. ข้อเสนอนโยบายการพัฒนาเด็กปฐมวัย กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา https://shorturl.asia/rHQ9t
2. ศูนย์ข้อมูลโครงการเงินอุดหนุนเพื่อการเลี้ยงดูเด็กแรกเกิด https://webold.dcy.go.th/csg/th/home
3. รายงานโครงการติดตามประเมินผลช่วงครึ่งแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
ฉบับที่ 12 ภายใต้ยุทธศาสตร์สร้างความเป็นธรรมและลดความเหลื่อมล้ำของสังคม https://shorturl.asia/xKtzd
4. เปิด (ร่าง) งบฯ ปี 66 ด้านสวัสดิการสังคม ช่วยคนไทยทุกวัย – ผู้ด้อยโอกาส – สวัสดิการรักษาพยาบาลhttps://shorturl.asia/TRg1c
5. สวัสดิการเด็กเล็ก ทำไมต้องถ้วนหน้า https://tdri.or.th/kids-welfare/
6. เงินอุดหนุนเด็กเล็กถ้วนหน้า สวัสดิการพื้นฐานที่จะรองรับเด็กไว้ ไม่ให้มีใครต้องร่วงหล่น https://shorturl.asia/UwiTV
7. รายงานการสำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย พ.ศ. 2562 https://shorturl.asia/WM7SB
